Iemand zei eens tegen mij: “Jouw poststukken zijn net kunstwerken. Ze horen eigenlijk in een lijstje in een museum te hangen.” Dat is natuurlijk een prachtig compliment om te krijgen. Maar wist je dat Mail art eigenlijk een kunstvorm is waarvan de beoefenaars een subcultuur vormden die juist probeerde de officiële kunstwereld met zijn galerieën en musea te vermijden?

Mail art

Mail art is een kunstvorm waarbij post het medium is. Het begon in de jaren 60 bij kunstenaars die hun kunstwerken per post uitwisselden in plaats van ze tentoon te stellen of te verkopen via de traditionele, commerciële kunstinstellingen. Die probeerden ze in eerste instantie te mijden. Sinds het ontstaan van de Fluxus-beweging bewandelden sommige kunstenaars liever alternatieve wegen om hun werk te verspreiden. Ze organiseerden bijvoorbeeld hun eigen Mail art projecten met tentoonstellingen daarvan en gaven hun eigen publicaties uit om zelf de verspreiding ter hand te nemen. Mail art kan je zien als een alternatieve organisatiestructuur met de bedoeling nieuwe vrije ruimten te creëren voor onafhankelijke kunst. Het is een reactie op de gangbare overtuiging dat ‘kunst alleen te koop is voor mensen met een kapitaal’ en dat ‘kunst alleen kan worden tentoongesteld in musea of galerieën’. De deelnemers zetten zich af tegen die kunstwereld.

Oorspronkelijk werd Mail art vaak gemaakt met behulp van stencils, zelfgemaakte stempels, xerografie en fotokopieerapparaten. Kenmerkend waren de veelal kleine formaten op een papieren ondergrond. Dat had te maken had met de eisen voor verzending per post. Experimenteel ingestelde kunstenaars probeerden alles te versturen waar zij een etiket en een postzegel op konden plakken. De verregaande standaardisering van de afmetingen van poststukken ontstond pas later. En in die tijd waren de kosten van het zenden van poststukken nog laag, wat ook maakte dat iedereen mee kon doen. Mail art-kunstenaars stuurden elkaar onder andere ansichtkaarten, brieven, fotokopieën, telegrammen, faxen, collages, tekeningen, kunstenaarsboeken, tijdschriften, foto’s, objecten, cassettes, dia’s en videobanden. Maar naast de post werd voor verzending ook gebruik gemaakt van andere communicatiemiddelen als telefoon, telex, fax of modem. Hoewel Fluxus en postkunst hun hoogtepunt in de jaren 60 en 70 beleefden, ontwikkelen ze zich nu nog steeds en maken hun beoefenaars dankbaar gebruik van nieuwe technologieën, zoals internet.

Tip: Kim schreef in 2014 een blog over Making Mail, een documentaire over hedendaagse Mail art. Heb je die nog niet gezien? Het is echt heel erg de moeite waard! Ik heb deze docu meerdere keren gezien en het geeft elke keer weer inspiratie en een heel blij gevoel!

Fluxus

Of ze nu de vorm hebben van performancekunst, postkunst, assemblages, spelletjes, concerten of publicaties, het basisidee achter Fluxus-activiteiten is dat het leven zelf als kunst kan worden ervaren. De term Fluxus werd in 1961 bedacht door George Maciunas om het steeds veranderde karakter van de groep te benadrukken en om verbanden aan te brengen tussen de uiteenlopende activiteiten, media, disciplines, nationaliteiten, geslachten, benaderingen en beroepen waarvan binnen de groep sprake was. Bij het merendeel van het werk van deze informele, internationale groep speelde samenwerking een rol; met andere kunstenaars of de beschouwer. En Fluxus ontwikkelde zich in korte tijd tot een steeds groter wordende gemeenschap van kunstenaars in verschillende disciplines en met verschillende nationaliteiten die met elkaar samenwerkten.

Net als hun tijdgenoten streefden Fluxus-kunstenaars naar een nauwere integratie van kunst en leven en een democratischer benadering van het creëren, ontvangen en verzamelen van kunst. Het waren anarchistische activisten (net als de futuristen en dadaïsten voor hen waren geweest) en utopische radicalen (zoals de Russische constructivisten). Fluxus-werk varieerde van het absurde en het gewone tot het gewelddadige en omvatte vaak elementen van sociaal-politieke kritiek. Het doel was de pretenties van de kunstwereld te bespotten en om de beschouwer en de kunstenaar macht te geven. Fluxus-werk had een hoog ‘doe-het-zelf’-gehalte en bestond grotendeels in de vorm van schriftelijke instructies die door anderen moesten worden uitgevoerd.

Ray Johnson

Veel Fluxus-doelstellingen werden verwezenlijkt door de collagekunstenaar Ray Johnson. Hij wordt gezien als de ‘vader’ van de postkunst. In de jaren 50 begon hij brieven en tekeningen te sturen naar kunstenaars en beroemdheden die hij bewonderde, als cadeau of met de instructies ‘aanvullen en retourneren aan Ray Johnson’. En hij gebruikte de term copyleft (als tegenhanger van copyright) om aan te geven dat zijn werk gekopieerd en hergebruikt mocht worden.
In 1962 had het netwerk zich inmiddels ontwikkeld tot de New York Correspondance School, waarvan de naam naar zelfstudiekunst en danscursussen verwees. Met zijn kunstwerken die hij vrijuit deelde en die alleen konden worden ontvangen en niet konden worden gekocht of verkocht, creëerde Ray Johnson buiten de kunstmarkt een internationaal netwerk van verzamelaars en medewerkers.

Tip: Wil je je graag aansluiten bij een Mail art netwerk? Misschien is Zusterhood iets voor jou. Je kan er meer over lezen in de blogs die je onder de categorie Zusterhood vindt.

Imago van post

Post heeft soms een beetje een kneuterig imago, maar als je over het ontstaan van Mail art leest zie je wel dat het niet terecht is. In mijn blog over mijn liefde voor brieven vertelde ik al dat het schrijven van brieven voor mij steeds meer als een vorm van activisme voelt. In een tijd dat post nog een veel gebruikt communicatiemiddel was, werd het door kunstenaars gebruikt om zich af te zetten tegen de traditionele kunstwereld. En nu voelt post voor mij als een tegenbeweging in een tijd waarin vooral de snellere manieren van communicatie worden gebruikt. Met dat in gedachten voelt het extra mooi om met een poststuk in handen naar de brievenbus te wandelen. Zo’n bundeltje papier heeft een heleboel in zich!

Liefs,

Nienke