Naar aanleiding van het boek ‘Hier zijn geen woorden voor’ schrijf ik een blogserie over wat je kunt zeggen en doen als het leven angstaanjagend, afschuwelijk en oneerlijk is voor de mensen van wie je houdt. Het boek is gebaseerd op drie manieren waarop je er voor iemand kunt zijn. In dit blog vertel ik over de eerste manier: met een vriendelijk woord. 

Een vriendelijk woord

De eerste manier waarop je er voor iemand kunt zijn is met een vriendelijk woord. Aan de hand van dit hoofdstuk kan je je verdiepen in medelijden, compassie, empathie en het verschil tussen deze begrippen, krijg je inzicht  in de verschillende manieren van benadering én vind je praktische tips om dingen een klein beetje anders te doen. En daardoor kan je hulp effectiever zijn.

Al onze moeilijke periodes hebben te maken met een zekere schaamte, angst en eenzaamheid. Op zulke momenten hebben we niet iemand nodig die indruk op ons maakt met vakkundige verhandelingen over ons leed. We hebben vooral behoefte aan vriendelijkheid van iedereen die moeite voor ons doet.

Misschien is het moeilijk te accepteren als je probeert ‘de perfecte manier’ te vinden om iemand te troosten. Vooral als je je heel druk maakt over wat je wel of niet moet doen of zeggen. Maar het kan echt al heel waardevol zijn als je gewoon vriendelijk bent!

Vriendelijkheid

Dat wat Brené Brown in onderstaande video beschrijft, was voor mij een enorme eye-opener. Het geeft me steeds opnieuw gemoedsrust en vertrouwen om iemand vanuit vriendelijkheid te benaderen. Voordat je de video bekijkt wil ik je vragen of je even stil wil staan bij de volgende vraag: doen mensen altijd hun best?

Wat doet deze video met je? Herken je wat Brené beschrijft? Ze is heel eerlijk over haar oude standpunt, dat je min of meer vindt dat het leed van een ander ongegrond is, omdat iemand zijn of haar uiterste best nog niet heeft gedaan. Misschien herkennen we dat allemaal wel? Ik in ieder geval wel. En Brené beschrijft ook haar keerpunt, een situatie die haar inzicht gaf. Het moment waarop haar standpunt werd veroordeeld en ze wilde zeggen: maar ik deed echt mijn uiterste best!

Als je erkent dat goede mensen slechte dingen overkomen en eveneens dat jouzelf ook slechte dingen overkomen, schept dat bij lijden een band die een tweezijdige relatie tussen gelijken is. Compassie is geen relatie die gebaseerd is op het idee dat een persoon-die-het-altijd-moeilijk-heeft wordt gekoppeld aan een persoon-die-altijd-de-wereld-redt. Het is erop gebaseerd dat we het allemaal moeilijk hebben op veel punten in ons leven.

Oordeel alsjeblieft niet. Erken dat jouzelf ook angstaanjagende, afschuwelijke, oneerlijke en moeilijke dingen kunnen overkomen. Je kan een ander beter helpen, troosten en steunen vanuit vriendelijkheid. Bovendien maakt het van jou een gelukkiger mens. Zo stelde Brené haar man dezelfde vraag: Denk jij dat mensen hun uiterste beste doen? Hij moest er even over nadenken en antwoordde daarna: Ik heb geen idee, maar wat ik wel weet: mijn leven wordt er beter op als ik ervan uitga dat ze dat doen. Kelsey en Emily benoemen dat gevoel van gemoedsrust ook in hun boek.

Vriendelijk zijn in jouw relaties maakt die relaties sterker en maakt jou een gelukkiger mens.

Blaming the victim

Een paar jaren gelegen zat ik in de auto, zette de radio aan en ving precies een fragment uit een interview met Tofik Dibi op. Daarin zei hij: ‘Als je jezelf nooit herkent in een ander ga je twijfelen aan jezelf en denken dat je niet kan bestaan.’ Die uitspraak maakte een diepe indruk. De keren dat ik steun heb gezocht en daarop reacties kreeg als ‘je moet gewoon niet zo eigenwijs doen’, zorgden inderdaad dat ik heel erg aan mijn eigen kunnen én bestaan getwijfeld heb. Het maakte de al moeilijke situatie extra pijnlijk en traumatiserend. Totdat Kim me wees op het fenomeen dat bekend staat als ‘blaming the victim’. Ze stuurde foto’s van een paar pagina’s uit ‘Trauma en veerkracht’ van Luuc Smit. Het gaf me inzicht in wat er gebeurde en dat is voor mij van grote betekenis geweest.

Wanneer in onze directe omgeving iemand iets ingrijpends ervaart, wordt de omgeving eveneens geconfronteerd met het feit dat ‘de illusie van onkwetsbaarheid’ aan scherven ligt. Immers: ‘Als het jou kan gebeuren kan het mij ook gebeuren.’ Regelmatig treedt dan het fenomeen op dat bekend staat als ‘blaming the victim’. Er wordt dan gezocht naar verklaringen waarom het juist die persoon is overkomen (‘Je moet ook niet zo laat nog over straat gaan’, ‘Hij rijdt altijd veel te hard’, ‘Hij werkt veel te veel en was niet goed uitgerust’, ‘Zij is ook altijd zo slordig met haar kostbare spullen’). Immers, als wij (denken) te weten waarom het die persoon is overkomen, kunnen we maatregelen nemen zodat het ons niet zal overkomen. Wij gaan op tijd naar huis, rijden niet te hard, bergen onze spullen op enzovoort. Kortom, we hebben de controle terug en ‘de illusie van onkwetsbaarheid’ is weer hersteld.

Dit zijn verdedigingsmechanismen. Het zijn de manieren waarop ons brein ons beschermt tegen psychologische pijn. Meestal zijn dat nuttige functies van ons psyche. Maar soms zit dat juist het beschermen tegen pijn en het bieden van steun in de weg.

Compassie of medelijden

De volgende zin vat het heel helder en duidelijk samen: ‘In de kern draait compassie om het accepteren van het lijden.’ Dat betekent niet dat je ervan wegloopt, het bagatelliseert of wegwuift, maar dat je inziet dat slechte dingen ons allemaal kunnen overkomen. En tegelijk betekent compassie ook niet dat je doordraait of ineenkrimpt als iemand lijdt. Dan voelt het meer als medelijden dan compassie.

Toen onze honden last hadden van ouderdomsklachten, kregen we vooral veel reacties vanuit medelijden. Mensen die ons zagen lopen, slaakten kreten als ‘oooooch, die is zeker al heel oud’ of ‘wat loopt hij langzaam, wat zielig!’ Dat vonden we heel moeilijk, omdat het ons het gevoel gaf dat wat Soja en Whiskey nog meer waren, over het hoofd werd gezien. In het boek wordt uitgelegd dat gehandicapten en ouderen dit ook vaak horen, alsof ze een permanente, chronische en volkomen negatieve verandering hebben doorgemaakt die hen in iemand anders heeft veranderd. Alsof de persoon die ze zijn in rook is opgegaan nu ze moeten leven met dit vreselijke, afschuwelijke dat hen is overkomen.

Meevoelen

Een van de dingen die jou kan helpen om met iemand mee te voelen, is om eraan te denken dat de persoon voor wie jij verdriet voelt een complete persoon is, die uit veel meer bestaat dan zijn huidige situatie. Vergeet de positieve eigenschappen niet die hem of haar tot een bijzonder persoon maken. Of als je iemand niet goed kent, stel je dan voor dat hij over dit soort eigenschappen beschikt. De kans is namelijk groot dat dat zo is.

Compassie en empathie

Compassie is een natuurlijke, instinctieve reactie van ons hart op het leed van anderen. Het is het meest waarschijnlijk dat het voorkomt als je iemand tegenkomt die zich in een moeilijke situatie bevindt die erg lijkt op iets wat je zelf hebt meegemaakt. Je weet bijvoorbeeld nog hoe je je voelde toen je vader overleed, dus voel je logischerwijs compassie voor je vriendin als haar hetzelfde overkomt. Compassie is meevoelen met een ander die zich in een vergelijkbare situatie bevindt. Maar meevoelen met iemand die zich in een totaal andere situatie bevindt, vereist empathie.

Empathie is als je je verbeeldingskracht gebruikt om je vermogen om compassie te voelen uit te breiden tot mensen die zich in een situatie bevinden die je zelf niet hebt meegemaakt. Je kunt proberen een kernervaring uit een situatie te halen die je kent. En die informatie gebruik je om je voor te stellen en te voelen hoe het in een situatie – die totaal anders lijkt – zou kunnen zijn. Empathie is een handig hulpmiddel om meer compassie te ontwikkelen. En hoe meer we empathie oefenen, hoe makkelijker het wordt om gevoelens van compassie op te roepen voor mensen die zich in een situatie bevinden die heel anders lijkt dan onze eigen situatie. En hoe meer we ons empathisch voorstellingsvermogen gebruiken, hoe beter we het lijden van andere mensen opmerken en ons er bewust van zijn.

Aardig zijn voor jezelf

Compassie voor anderen is niet volledig mogelijk als we geen compassie voor onszelf hebben. Vergeet dus niet om ook vriendelijk naar jezelf te zijn.

Aardig zijn voor anderen begint met aardig zijn voor jezelf.

Misschien is jouw eigen leven wel heel vol of stressvol en is het daarom extra moeilijk om je routine aan te passen of er iets bij op te tellen. Kelsey en Emily hopen dat je je gewoon meer bewust bent van de menselijke neigingen die het tonen van compassie in de weg zitten.

Wat iemand in een crisissituatie echt nodig heeft is geen vakkundige perfectie, maar jou.

Cirkels doorbreken

We doen vaak dingen omdat we denken dat ze nuttig zijn of omdat we dat altijd al zo doen, tenzij iemand ons iets anders leert! Het lijkt misschien moeilijk, maar hoe meer je dit oefent, hoe vanzelfsprekender het gaat voelen. Ik denk op dat soort momenten vaak aan het liedje Wider Circles van Rising Appalachia. En zie voor me hoe we cirkels kunnen doorbreken of openen om ze daarna groter te maken. Die woorden geven me moed als ik iets moeilijk vind of me heel kwetsbaar voel.

Verbondenheid

Als we empathie, moed en compassie ontwikkelen en gaan toepassen, schakelen we over van onverbondenheid op verbondenheid. Dat brengt de bevrijding teweeg die we nodig hebben om te genieten van de dingen die we waarderen en niet meer gevangen te zitten in de verwachtingen van anderen.

Een vriendelijk woord kan al heel veel doen. Díe magie kan je ook in je poststukken stoppen. Wees een vriendelijk woord tussen alle rekeningen. Alleen dat kan al zo waardevol zijn!

Lieve groetjes,

Nienke