Op 19 september verscheen P.S. Van liefdespost tot hatemail: de 150 opmerkelijkste Nederlandse brieven, een boek van Jet Steinz. Dit boek is geen wetenschappelijke uitgave, maar een persoonlijke bloemlezing: het zijn honderdvijftig brieven die Jet op de een of andere manier geraakt hebben. En waarvan zij denkt dat ze een bijzonder verhaal vertellen. De brieven in het boek vertellen je, samen met de beschouwingen van Jet, de geschiedenis van de brief én geven een beeld van Nederland door de eeuwen heen.
Jet Steinz
Van Jet Steinz verschenen eerder Steinz – Gids voor de wereldliteratuur, dat ze samen met haar vader Pieter Steinz schreef, en de jeugdroman De tranen van Saar. Ook schrijft ze voor de Volkskrant. Haar reeks artikelen over ‘het einde van de brief’ heb ik eerder al genoemd in een blog over mijn liefde voor brieven. Daarin kiest en bespreekt Jet alvast de mooiste brieven uit haar boek en beschrijft wat verloren gaat met het verdwijnen van de brief.
P.S. Van liefdesbrief tot hatemail
Voor dit boek dook Jet in tientallen archieven verspreid over het land en stuitte op duizenden brieven, waarvan ze de honderdvijftig mooiste, grappigste, ontroerendste, bepalendste of anderszins opmerkelijke toont. Het boek is onderverdeeld in dertig categorieën: zeepost, kinderbrieven, hatemail, verzoekbrieven, smeekbrieven, ingezonden brieven, wensbrieven, geleerdenbrieven, boze brieven, fanmail, brieven in briefromans, liefdesbrieven, ondernemersbrieven, dankbrieven, soldatenbrieven, excuusbrieven, treur- en troostbrieven, afwijzingsbrieven, brieven om raad, brieven met raad, wanhoopsbrieven, emigrantenbrieven, brieven uit de gevangenis, sollicitatiebrieven, politieke brieven, dreigbrieven, reisbrieven, godsbrieven, huis-tuin-en-keukenbrieven en afscheidsbrieven. Per categorie heeft ze vijf brieven opgenomen en elke categorie begint met een beschouwing.
P.S. laat zien wat er verloren gaat nu er steeds minder brieven geschreven worden: tijd en aandacht, diepgang, puzzelstukjes geschiedenis.
Ten geleide
Voorin haar boek licht Jet toe hoe ze tot deze selectie is gekomen. In de eerste plaats moesten de brieven Nederlands zijn, wat makkelijker gezegd was dan gedaan. Daarom heeft ze er uiteindelijk voor gekozen brieven op te nemen van mensen die inwoner waren van een gebied dat op dat moment bij Nederland hoorde. Ten tweede moest er van de brieven een origineel zijn overgeleverd, omdat Jet ze als facsimile wilde opnemen. Van bijna alle honderdvijftig brieven staat er dan ook een afbeelding in het boek, alleen voor de categorie briefromans heeft zij een uitzondering gemaakt. Ten derde mochten de afzenders en geadresseerden maar één keer voorkomen. En tot slot moesten alle honderdvijftig brieven binnen een van de categorieën passen.
Jet Steinz bij DWDD
Op dinsdag 17 september was Jet te gast bij De Wereld Draait Door en vertelde daar over haar boek. In de video hierboven zie je hoe enkele brieven uit het boek worden voorgelezen. Wil je het hele gesprek terugzien? Klik dan hier. Er werd namelijk nog veel meer moois over de kracht van post gezegd!
Als je een steen hebt van tweeduizend jaar geleden is dat bijzonder, omdat het een steen is van tweeduizend jaar geleden. Een boek is bijzonder, omdat dat de tekst is; de ideeën en de gedachten van iemand. Maar zo’n brief is dat allebei. Het is én het tastbare, waar dus in dit geval de tranen opzitten en het handschrift. Maar het is ook die drager van gedachten en woorden.
Echte tranen
In de uitzending van De Wereld Draait Door las Jet voor uit een brief van Aagje Luijtsen, waarin zij haar man schrijft over het overlijden van hun zoontje. En dat vertelt ons iets over de kracht van de brief: je kan Aagje misschien niet meer in het echt ontmoeten, maar via zo’n brief kom je toch heel dichtbij. Zo werd lange tijd aangenomen dat ouders zich vroeger minder aan hun kinderen hechtten. Er overleden toen zoveel kinderen dat er gedacht werd dat het minder erg was. Maar uit een brief als deze blijkt het tegendeel; ze vonden het vreselijk en er werd wel degelijk getreurd.
Wat verloren gaat
Voor de vierde aflevering van haar serie artikelen voor de Volkskrant bespreekt Jet ook de brief van Aagje Luijtsen uit 1780. Daarin noemt ze wederom de tranen die vlekken op het papier hebben gemaakt, waarvoor Aagje zich verontschuldigt in het P.S. en die nóg zichtbaar zijn.
Echte tranen dus, niet de virtuele druppel op het beteuterde gele gezichtje dat we tegenwoordig gebruiken om uit te drukken dat iets echt niet leuk is, in een appje of op sociale media.
Ze stelt ook dat we door niets meer op te schrijven en emoties uit te drukken door middel van eenduidige afbeeldingen, veranderen in wezens die slechts primair kunnen reageren en zichzelf op den duur niet meer begrijpen.
Omdat het verwoorden van je gevoelens ook nuttig kan zijn. Het biedt inzicht: je kijkt er nog eens naar, denkt na over wat je hebt geschreven, analyseert waarom je voelt wat je voelt, komt erachter dat hoe je je uit niet altijd is wat je ervaart. Of je probeert een droevige situatie draaglijker voor jezelf te maken, zoals Aagje Luijtsen deed.
Huis- tuin- en keukenbrieven
Misschien ben je als liefhebber van brieven bang dat een boek als dit de indruk wekt dat een brief altijd een uiting van hartstochtelijke liefde is of een dramatisch afscheid. Of dat brieven stuk voor stuk geweldig nieuws horen te bevatten of doorweekt van tranen. Maar Jet laat ook brieven zien die over alledaagse dingen gaan.
Er zijn sowieso massa’s kattebelletjes verstuurd in de geschiedenis van de brief, leuke, lieve en mooie, maar ook saaie zonder aanhef of afsluiting; en praktische berichten met droge informatie, brieven alleen om te laten weten dat het goed ging en dat de vorige brief ontvangen was, of welke boodschappen er gedaan moesten worden.
Op het eerste gezicht zijn dit soort brieven niet wereldschokkend, maar ze laten ons wel een heleboel zien; ze geven ons inzicht. In haar beschouwing over afscheidsbrieven, helemaal achterin het boek, vat ze de schoonheid van elke brief én haar boek heel mooi samen.
Terwijl afscheidsbrieven nu juist het tegenovergestelde effect hebben: ze doen de overledene niet vergeten, maar laten een stukje van hem voortleven – de laatste woorden die hij nog kwijt wilde, het handschrift waarmee hij al die jaren schreef, zijn vingerafdrukken op het papier. Zoals elke brief dat eigenlijk doet, en dit boek daarmee een verzameling is van mensen, gedachten en gebeurtenissen om niet te vergeten.
Over het boek
In P.S. vertelt Jet Steinz je niet alleen over de geschiedenis van de brief en de opmerkelijkste Nederlandse brieven, ze laat ze je ook (bijna) alle honderdvijftig zien! Door de prachtige afbeeldingen voelt het bijna alsof je ze stuk voor stuk in handen hebt. Bovendien zijn ze allemaal getranscribeerd of hertaald en daardoor heel toegankelijk. Helemaal voorin het boek staat een citaat van John Donne: ‘More than kisses, letters mingle souls.’ En dat is voelbaar.
Wil je dat zelf beleven? Vraag ernaar in je lokale boekhandel of bestel het online, bij bijvoorbeeld bol.com waar je online al even door de eerste pagina’s kan bladeren. Dit boek laat het hart van iedere postliefhebber sneller kloppen en laat ieder ander mens zich het belang en de kracht van een brief herinneren.
Liefs,
Nienke
Luna said:
Klinkt heel mooi dit boek! Leuk ook al die categorieën. Je hebt mooie citaten geplaatst weer. Complimenten daarvoor, er staan altijd heel veel mooie citaten in jullie blogs.
postfabriek said:
Dankjewel voor je reactie en compliment, Luna! Leuk om te lezen dat je de citaten in onze blogs waardeert.
José said:
Ja ! Ik had al ergens een recensie of aankondiging gezien en hem op mijn wenslijstje gezet, maar na deze blog kan ik hem zéker niet laten liggen. Dank je !
( Overigens wel gewoon bij de boekhandel, want net als brieven, zie ik die ook liever niet verdwijnen… )
postfabriek said:
Doet me goed om te lezen dat je door dit blog extra enthousiast bent over dit boek, José! En ook dat je er heel bewust voor kiest om je boeken bij een boekhandel te kopen, die zien wij ook liever niet verdwijnen. Ben heel benieuwd wat jij van het boek vindt als je het straks in handen hebt!
Pingback: Adventskalender dag 2: Cadeautjes voor een postliefhebber - Postfabriek